Тейит байыркы кыргыздын бир уруусу. М.Тынышпаев тейиттер 6-к. түрктөр менен Орто Азияга келген деп эсептейт. Чумугундар менен тыгыз байланышта. Тейиттер батыш түрк каганатынын негизин түзгөн. Кытай, карлуктардын соккусунунан алар чачырап, бир бөлүгү Кашкарга, бир бөлүгү батышка кетишкен. Ошолордун насилдери Доит-Тейиттер, Кара Кесектер болушу ыктымал деп божомолдошот. Кара Тейиттердин бир уругу казактарда болуп, алардын байыркы урааны Даут Тейит.
Санжырада Чүй баатыр элин кытайлардан коргоп согушта өлөт. Алар Алай, Памир тоолорунда моңголдордон мурда эле жашаган, биз 11-12-кк. түзгө түшкөнбүз. Ферганада Ороз хандын заманынан бери жашайбыз ( М.Тынышпаев.1925. Ташкент. стр. 3-25) дейт. үсөн Ажы араб тарыхына таянып: Кыргыз Ороз хан Чыңгыз хандын аскери Самаркандды алганда өзү келип багынып берип ордун сактап калганын айтат. А.Кушкевич (1872-ж. «Туркестанские ведомости», №11) Каратегинде тейит уруусу жашаарын айтат. И.Минаев 1879-ж. ичкиликтердин 20 уруудан турарын, ага: тейит, кара тейит, чал тейит кирет деп жазган. Н.А.Аристов Свен Хединге таянып «Памирде, Алайда, Кара Тегинде, Тейит уруусунун өкүлдөрү (каратейит, тейит) 543 түтүн, 2715 киши» деп жазган. Н.Ситняковский «Ош уездиндеги кыргыз уруулары» деген макаласында жана таблицасында тейит уруусу 12 уруктан турат: «Кара тейит, Сары тейит, Чал тейит, Бай тейит, Арык тейит, Чоң тейит, Уйгур тейит, Жаман тейит, Чапан тейит, Айтемир тейит, Токум (Тукум) тейит, Чыгырчак тейит» деп жазган. Тейиттер накта кыргыздар. Санжырасында Искендер Зулкарнайн, Кир (Карь) келгени жөнүндө айтылат.
Тайит арабдар менен салгылашкан, алардын кол башчылары менен куда болгону жөнүндө аңыз айтылат. 1913-14-жж. тейиттер Скоблев уездинин Ичкилик болушунун №1,2,3, айылдарында 167 түтүн 758 киши, Найман болушунун 19 айылында 416 түтүн 2297 киши турушкан. 1924-26-жж. тейиттер Ноокат, Нойгут – Кыпчак, Ичкилик, Найман болуштуктарында жашашкан. 1953-55-жж. чоң тейит, чыгырчак тейиттер катталган эмес, өзгөргөн. 20-к. 50-ж. тейиттер Лейлектин Булак Башы, Кайрагач, биринчи, экинчи, Кольцо, Кулундуда, Баткендин Сары Талаа, Кульп айылында, Фрунзеде – Майдан, Караганды, Шибе, Лянгар, Теңизбайда, Алайда – Көк Булак, Кургак, Талды Суу, Кара Кабак, Кашка Суу, Кабык, Кызыл Эшме, Жаш Тилек, Чак, Кулчу, Жекенди, Карамык, Шибээ, Кара Тейит айылдарында, Ноокаттагы Апшир Сайда, Сузакта, Ак Мечетте, Ысык Көлдүн Ак Терек, Жеңиш айылдарында жайланышкан. Тейиттер кыргыздын калыптанышына катышкан. Булак:literatura.kg
- АРЧА (уламыш)
- Камыр балбан
- БАЛАЛУУ ҮЙ – БАЗАР
- Туурамчылдан тууганым болгуча, бекөөлдөн белом болсун
- Кыргыз эл оюндары. Карышкыр оюн, Койчу жана карышкыр, Кол кармашышып жүгүрүшүү
- Сура Аль-Анбийа
- Мурунун чүйрүү
- Көкчөнүн өлүшү 4-бөлүк
- Загына кетүүсү
- Чач сатуу жосуну
- «Бокторүп кетүү».
- ААЛЫ ТОКОМБАЕВ. АРЧА КӨРСӨН
- Бакшы
- Кыргыз оюндары. Тыйын эңмей, укурук салмай
- Чакчая кароо (көздү чакчайтуу)
- «Сыйлашууга жат жакшы, ыйлашуугаоз жакшы»
- Жакшынын көзү кор, кулагы кер
- Тукумду жакшыртуу
- МИДИН АЛЫБАЕВ. НАСИРДИН БАЙТЕМИРОВГО
- Кытай кыргызы. Кыргызы
- Көк бөрү улагынын этин татуу
- Камбаркан
- Сура Аль-Калам
- АКБАР РЫСКУЛОВ. КАМЫШ АЙ КАНЫШАЙ
- Эки эринди катуу жумуу, мурчуюу
- Кыргыз эл оюндары. Жаа атуу, жааны алыстыкка атмай, жамбы атмай.
- Сура Аль-Джасийа
- Жүгүнтпей эле кой
- Адамкалый
- Коргоол
- Сыйкырдуу торт.
- Жезденин кулагын чоюу
- Кыргыз ырлары
- Делбетаптык
- КАЛЫГУЛ БАЙ УУЛУ
- ЖАМГЫР
- МИДИН АЛЫБАЕВ. ТҮГӨЛБАЙ СЫДЫКБЕКОВГО
- Шаманчылык
- Бактылуу кишинин көйнөгү
- СҮЙҮНБАЙ ЭРАЛИЕВ. ӨРТ ӨЧҮРГҮЧ КУЗЬМЕНКО
- Полот хан (Пулат хан)
- 1916-жылындагы кыргыз көтөрүлүшү
- КУЙРУЧУК
- АЛЫКУЛ ОСМОНОВ. МУЗЫКА
- Беш көкүл кыз
- Адептүү ырымдар
- Абдылас Малдыбаев
- Адам карыйт
- Жаны китепкана ачылды
- УЧКАН ЖЫЛДЫЗ
- Потомки Огузхана
- Бүбү -Ханым мечити
- АБА
- Турганбай Садыков
- ТАБЫЛДЫ МУКАНОВ. АПТАПТА
- Жер аттары – энчилүү аттар
- Кыргыз эл оюндары. Опол, ордо, орто топ.
- БАЙТЕМИР АСАНАЛИЕВ. ЖАЛАКАЙ
- Кошой-коргон – Байыркы ордо-шаар Атбашы
- Бурулча
- Чебер көрүү
- ААЛЫ ТОКОМБАЕВ. АЛКОО
- Кыргыз элинин музыкасынын өнүгүшү
- Палеолит доору
- Багыш. Мендирман (2)
- Ой-пикир түзүүчүлүк
- Солтодогу көтөрүлүш
- Куйтулуктун
- ЫРЫС АЛДЫ — ЫНТЫМАК
- Иш кагаздар. Терминдердин кыргызча-орусча сөздүгү
Кыргыз
