Чынгыз хан заманындагы кыргыз
«Адам жана жер», («Человек и земля») деген орус тарыхында Чынгыз хан өзү түрк болгон дейт. Мусулман тарыхында айтылганы: мурунку угуз түрк хандары насилинен кыят аталып, биздин эранын 794-жылында Кытай жери Шамадо тиричилик кылып жүргөн бир түрк уруусу монголдордун арасына келип, аларды бийлеп келген. Бул тукумдан келе жаткандар ар түрлүү элди бөлүп алып сурап келген. Чынгыздын бабасы Бартан баатыр менен бир тууган Хотоло хан заманында, XII кылымдын ортосунда бул монголдор Кытай императорун коркутуп турган. Чынгыздын атасы Есугей баатыр заманында бул кубаты кемиген. Мунун колунда бир нече уруу ээ гана калган. Булардын көчүп жүргөн жери Онон суусунун бою болгон. 1162-жылында (жылкы жылында) ушул Онон суусунун боюнда Дилгун Булдак деген жерде Есугейдин катыны Олан бир эркек бала тууп, атын Темучин койгон. Бул бала 13-жашында атадан жетим калып, өгөй атасы Миңлик менен дин баштыгы Көкчөнүн тарбиясында чоңоюп, жардылыктан энеси жана үч-төрт жаш инилери менен балык жеп оокат кылып жүргөн.
Эр жеткен чагында мунун кайраттуу экенин билип, Кытай каханы колго түшүрүп кетип, анда 10-жыл чамалуу туруп калып, акыры качып кутулган. Келген соң түрк-татар, могол элдери менен согушуп баарын жеңип, 1206-жылы (барс жылы) өз кол алдына 46 уруу элден курултай чакырып (мында кыргыз болбосо керек), Жеңгис хан (истинный Непобедимый, жаки Чын Угуз) атак алган Чынгыз канкор 1207-жылында (коён жылы) мага карасын деп, кыргызга элчи жиберген. Кыргыз ал кезде Энисейдин башында болгон. Кыргызды кахан эмес, улугунун титулу «инал» болгон. Не да болсо инал титулу кагандан төмөн, кебетеси ал чакта кыргызда эки инал болуу керек. Бири — Еди инал, экинчиси Урус инал, Чынгыз канкор бул эки иналга элчи жибергенде алар макул алып, Чынгыз ханга карамакчы болуп элчилерине кошуп эл жиберген. Бир кабарда кыргыздын элчилери эки киши, бир кабарда үч киши болгон. Тартуусунун баштыгы көзү ак, ак шумкар болгон. Ю. Аншенин тарга хинде кыргыздын жеринде ак жана кара шумкар.
- Ак Мөөр
- Сура Аз-Залзала
- СУУ
- Айкөл Манас. 8-китеп
- Сура Аль-Анфаль
- Эстеликтерге ишенүүгө болобу?
- Алганга бар, бергенге жок
- Чөгелөтүү
- Этносту аныктоочу белги жок
- АЛЫКУЛ ОСМОНОВ. ЖУМУШЧУ
- Накыл, санаат, насыяттар
- Мукамбеттин өмүрүнүн урунттуу учурлары
- Султан менен сыйкырдуу мунара
- ТОГОЛОК МОЛДО. АЛА-ТОО
- Сура Аль-Кариа
- Соөмөйү менен ортонунун алдынан башбармак чыгаруу
- САГЫМБАЙ ОРОЗБАКОВ
- Этногенез
- КҮРДҮ ЫРЫ
- АМАН ТОКТОГУЛОВ. МЕНИН ЖОЛУМ
- Кыргыз Республикасынын административдик бөлүнүшү. Кыргызстан
- СУУ, БАКА, БАЛЫК
- Манас тайбуурулду мингендекайра уруш башташы, чаркы келбей кол тарап,жерлерине кайтышы
- Кыз күйөө (уламыш)
- Сура Аль-Фаджр
- Уулдан уят, кыздан кылык кеткенде
- Кыргызияда калмак жапырыгы
- Көнөчөк кийген түлкү
- Ж. Боконбаев – Периште
- ДАРАКТА ДА КЫЯЛ БАР
- АЛЫКУЛ ОСМОНОВ. ОТУЗ ЖАШ
- ЖОЛООЧУ РЫСБАЕВ. ТААНЫМАЛ АКЫН ШАЙЛООБЕККЕ ТАМСИЛ ЖООП
- Чaй жaнa пaмир кыргыздaрынын тaмaк-aш систeмaсы
- Сөгүнүү-сагынуу
- Жеңижок менен Нурмолдо
- АТА-ЭНЕНИ УРМАТТОО ТУРАЛУУ
- Алжып калуу
- Кошунанын көчүп келиши
- Сура Аль-Хумаза
- Сүттүүбулак археологиялык эстеликтери
- Ат үстүндө саламдашуусу
- ШАМАЛ
- Кыпчактар
- Класс ичиндеги адеп
- Чүлүктөп, ноктолоп, буйлалап, айдап алуу
- Агыдай
- Боор толгоо
- СҮЙҮНБАЙ ЭРАЛИЕВ. СОКРАТ МЕНЕН
- ТОКТОСУН САМУДИНОВ. ЗООПАРКТАГЫ ОКУЯ
- Кыргыз тилин үйрөнөбүз. Изучаем кыргызский язык
- Чымчышуу
- Кеө жабуу
- Театр. Театрга берилгендик
- Ач карышкыр
- Акт
- Кандай киши бактылуу болот?
- «Кыргыз» деген этноним жөнүндө легендалар
- Шашма
- СҮЙҮНБАЙ ЭРАЛИЕВ. АЙЫЛЫМ
- Солто жана Сарыбагыш кыргыздарынын өз ара согушу
- Колукту
- СҮЙҮНБАЙ ЭРАЛИЕВ. ЭНЕ
- ТӨШТҮК КУМУРСКАГА ЖОЛУГУП ЖОЛДОШ БОЛГОНУ
- Шакен
- МИДИН АЛЫБАЕВ. ШИМЕЕВ СМАРГА
- БАЙТЕМИР АСАНАЛИЕВ. КИМИСИ БАЛБАН?
- Эсептөө техникасынын тарыхы жана информатика илими
- Манастын Алоокени жеңип кан көтөрүлгөнү
- Алакушту атынан чакыруу
- Опузалоо
Кыргыз
